Viêm màng não mủ ở trẻ là bệnh gì?
Viêm màng não mủ là căn bệnh liên quan đến nhiễm trùng của màng bảo vệ bao gồm não và tủy sống, do sự xâm lấn của vi trùng vào máu, sau đó xâm nhập và tăng sinh trong màng não và gây bệnh. Vi khuẩn gây viêm màng não có nhiều loại như: Haemophilus influenzae type b (Hib), phế cầu khuẩn, não mô cầu, tụ cầu khuẩn và các loại vi khuẩn gram âm. Trong đó, Hib là loại vi khuẩn gây bệnh viêm màng não mủ, thường gặp nhất ở các trẻ từ 2 tháng đến 5 tuổi.
Hib là vi khuẩn thường được tìm thấy trong mũi họng ở trẻ nhỏ, lây qua đường hô hấp, dễ lây lan thành ổ dịch lớn, đặc biệt là ở các nước chưa tiêm chủng ngừa Hib. Đáng lưu ý, khi chưa có vắc xin phòng ngừa, vi khuẩn HIB gây viêm phổi nặng ở ¼ trẻ và gần ½ số trường hợp viêm màng não.
Vi khuẩn Hib là nguyên nhân chủ yếu gây ra hai bệnh nghiêm trọng là viêm phổi và viêm màng não mủ ở trẻ nhỏ.
Bệnh viêm màng não mủ có lây không?
Vi khuẩn Hib được ví như kẻ gây bệnh “ẩn mình”, Hib lây theo đường hô hấp trực tiếp từ người này sang người khác trong những giọt nước bọt qua ho, hắt hơi. Trẻ bị nhiễm có thể mang vi khuẩn Hib trong mũi và họng mà không có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng gì. Những trẻ này có thể lây cho trẻ khác và là nguồn lây cho cộng đồng.
Ngoài ra, Hib cũng có thể lây lan qua đồ chơi dùng chung hoặc các đồ vật mà trẻ thường cho vào miệng. Tất cả trẻ đều có thể bị nhiễm Hib, nhưng nguy cơ này gia tăng ở nhóm trẻ tại nhà trẻ hoặc trường mẫu giáo.
Riêng ở Việt Nam, các thống kê cho thấy, số trẻ mắc và tử vong do vi khuẩn Hib gây ra không ngừng tăng lên trong những năm qua. Nỗi lo sợ về mối nguy hiểm đối với sức khỏe của trẻ từ Hib thực sự ám ảnh với nhiều bậc phụ huynh.
Viêm màng não mủ ở trẻ có nguy hiểm không?
Viêm màng não mủ là một căn bệnh cực kỳ nguy hiểm, có thể xuất hiện quanh năm, dẫn đến những hậu quả nặng nề cho trẻ, bệnh gây tử vong nhanh nếu không điều trị kịp thời. Trẻ mắc viêm màng não nếu không được phát hiện, điều trị đúng cách sẽ gặp phải các di chứng thần kinh vĩnh viễn như:
- Tổn thương não;
- Tràn dịch dưới màng cứng (tích tụ chất lỏng giữa hộp sọ và não);
- Não úng thủy (tích tụ chất lỏng bên trong hộp sọ dẫn đến sưng não);
- Mất thính lực, câm;
- Liệt tay chân;
- Lác mắt
- Động kinh;
- Sa sút trí tuệ, mất khả năng học tập;
Nghiêm trọng hơn, bệnh có thể gây tử vong do suy hô hấp nặng, phù não; các biến chứng nhiễm khuẩn nặng ở não, viêm phổi, viêm thận nặng, trạng thái mất não,… Tỷ lệ tử vong của viêm màng não do Hib là 15-20%, cao hơn ở trẻ nhỏ (trẻ dưới 2 tháng) và ở những người bị suy giảm miễn dịch. Chỉ có khoảng 45% trẻ em phục hồi mà không để lại di chứng, 15-25% còn lại bị suy yếu thần kinh nhẹ, 20-40% bị suy yếu thần kinh nghiêm trọng và 10% gặp phải các di chứng thần kinh tàn phế nặng. Những biến chứng lâu dài khác mà trẻ gặp phải bao gồm động kinh, liệt nửa người và giảm thính lực.
Triệu chứng viêm màng não mủ ở trẻ em
Triệu chứng viêm màng não do Hib thường không điển hình. Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo viêm màng não ở trẻ em mà cha mẹ cần theo dõi sát tình trạng của trẻ như:
- Sốt cao đột ngột
- Buồn nôn, nôn vọt
- Tăng kích thích
- Cứng cổ
- Co giật, thóp phồng
- Hôn mê, li bì, lơ mơ
- Liệt thần kinh khu trú
- Giảm trương cơ lực
- Hạ đường huyết
Lưu ý, dấu hiệu viêm màng não mủ ở trẻ sơ sinh ban đầu thường không rõ ràng và rất khó phân biệt với các bệnh nhiễm trùng khác. Khi trẻ có một số triệu chứng như: chán ăn, bú kém; quấy khóc, dỗ không nín, đôi khi khóc thét lên; da bị vàng hoặc xanh tái, nhợt nhạt,… Bố mẹ cần lưu ý nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh, Trưởng khoa Nhiễm – Thần kinh, Bệnh viện Nhi Đồng I, TP.HCM, Cố vấn chuyên môn Trung tâm tiêm chủng cho Trẻ em và Người lớn VNVC: “Viêm màng não mủ ở trẻ em thường khởi phát với các dấu hiệu nhiễm khuẩn đường hô hấp trên như: sốt cao trên 39 độ, chảy nước mũi, ho… nên phụ huynh rất dễ nhầm lẫn với triệu chứng cảm cúm, viêm mũi họng, viêm phế quản thông thường. Nếu không được phát hiện sớm và can thiệp điều trị, tình trạng của trẻ sẽ càng nặng hơn và gây ra những biến chứng khó lường. Lưu ý, vẫn có từ 3 – 20% trẻ có nguy cơ tư vong ngay cả khi được điều trị kịp thời.”
Điều trị viêm màng não mủ ở trẻ em
Viêm màng não mủ ở trẻ có thể điều trị bằng một số phương pháp dưới đây:
1. Dùng kháng sinh
- Trong trường hợp nguyên nhân của bệnh chưa rõ ràng, bác sĩ có thể bắt đầu điều trị kháng virus và kháng sinh trong khi chờ đợi được xác định: Dùng kháng sinh đặc hiệu như Ampicillin liều 100mg/kg/24 giờ và Gentamicin liều 5mg/kg/24 giờ.
- Khi xác định được nguyên nhân: Điều trị theo phác đồ kháng sinh, thời gian điều trị 21 ngày, số lần kiểm tra trước não tủy nên hạn chế đến mức thấp nhất.
2. Điều trị hỗ trợ
- Hô hấp và tuần hoàn
- Nuôi dưỡng đầy đủ
- Chống co giật ở trẻ
- Chống phù não bằng cách cho trẻ nằm cao 30 độ, hạn chế nước, điều chỉnh lượng dịch vào cơ thể ½ và ⅔ nhu cầu bình thường.
Trong quá trình điều trị viêm màng não mủ cho trẻ, cần phải theo dõi tình hình sức khỏe của trẻ thường xuyên, đặc biệt là vòng đầu hoặc vòng ngực để đảm bảo không xảy ra bất cứ nguy cơ nào.
Phòng ngừa bệnh viêm màng não mủ ở trẻ
Một điều đáng báo động, là dù căn bệnh này rất nguy hiểm nhưng tỷ lệ trẻ được phát hiện và nhập viện điều trị viêm màng não do Hib thường ở tình trạng đã nặng.
Bác sĩ Trương Hữu Khanh nhấn mạnh: “Việc phát hiện, chẩn đoán viêm màng não sớm đóng vai trò hết sức quan trọng trong điều trị cũng như hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng, di chứng cho trẻ. Để chẩn đoán được chính xác, bố mẹ khi phát hiện con có các biểu hiện ở trên, cần mang trẻ đến bệnh viện ngay để được khám và xác định chính xác tình trạng, hạn chế tối đa biến chứng. Đặc biệt, không được tự ý mua thuốc cho trẻ uống vì bệnh không khỏi mà còn làm cho dấu hiệu bệnh càng không rõ ràng, gây khó khăn cho việc chẩn đoán và điều trị.”
Để bảo vệ trẻ khỏi viêm màng não mủ do Hib gây ra, cần phát hiện sớm và điều trị dứt điểm các bệnh hô hấp, nhiễm trùng tai – mũi – họng ở trẻ nhỏ, tạo môi trường sống lành mạnh, giữ gìn vệ sinh sạch sẽ đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ và nuôi trẻ bằng sữa mẹ ít nhất 6 tháng đầu đời. Bên cạnh đó, tiêm vắc xin phòng ngừa vi khuẩn Hib là một phương pháp tối ưu nhất để bảo vệ trẻ em trước nguy cơ bị nhiễm bệnh (vắc xin có hiệu lực lên đến 90%).
Vắc xin phòng các bệnh do Hib – 1 mũi tiêm phòng 2 bệnh viêm màng não và viêm màng phổi.